Emotionele uitbarstingen van je temperamentvolle kind
Bijgewerkt op: 7 mei
In tegenstelling tot wat je misschien denkt gaat het opvoeden van mijn eigen temperamentvolle kind lang niet altijd van een leien dakje gaat.
Want ondanks dat ik heel wat stappen heb gezet en heel goed weet hoe ik uitdagende en stressvolle situaties met mijn zoon het beste aan kan pakken, lopen dingen hier ook wel eens spaak.
Een tirade
Zoals afgelopen week, ik kwam thuis op hetzelfde moment als mijn kinderen thuiskwamen uit school met de oppas. En ik zag al meteen dat er ‘iets’ aan de hand was. Maar nog voordat ik kon vragen wat er was gebeurd barstte mijn zoon los in een tirade die compleet onsamenhangend was.
Hij schreeuwde, gooide er een flink wat krachttermen uit (een ontzettende trigger voor mij waar mijn bloed werkelijk van gaat koken) en was -op zijn zachts gezegds- helemaal over de rooie.
De oppas werd ook nog eens flink beledigd (nog een trigger) en mijn zoon liep vervolgens schreeuwend het huis in. Ons vol verbazing achterlatend bij de voordeur.
Nadat ik mijn excuses had aangeboden aan de oppas en van hem een korte uitleg had gekregen over wat er nu was gebeurd ging ik naar binnen in de hoop met mijn zoon te kunnen praten.
Maar er was totaal geen land met hem te bezeilen; schreeuwen, schelden, met dingen gooien, het was werkelijk een slagveld. Wij -mijn partner was inmiddels ook thuisgekomen- probeerden hem tot rust te manen maar daardoor voelde hij zich aangevallen waardoor er nog meer woede volgde.
Emotionele uitbarsting
Wat volgde was meer dan een uur (!) verbaal geweld met heel veel woede, schreeuwen en dingen gooien. En het lukte ons niet om met hem te praten over wat er nu precies was gebeurd.
Achteraf bleek dat er op de terugweg naar huis een incident had plaatsgevonden tussen mijn jongste en mijn oudste zoon en dat de oppas daar op een manier mee om was gegaan die niet correct was volgens mijn oudste zoon. Hij voelde zich benadeeld en niet juist behandelt.
En dit is misschien heel erg herkenbaar als je ook een temperamentvol kind hebt. Want deze kinderen hebben een ijzersterk gevoel voor rechtvaardigheid. Als ze vinden dat iets oneerlijk is dan zullen ze van zich laten horen, en niet zo’n beetje ook!
En dat kan dus onder meer gepaard gaan met heftige emotionele uitbarstingen. En voor veel ouders -inclusief mezelf- kan het heel lastig zijn om met die emotionele uitbarstingen om te gaan. We worden er zelf onrustig van, nerveus, we vinden het overdreven en ongewenst.
Dat kan er toe leiden dat we zelf ook boos worden en van ons kind eisen dat ze nu “eens normaal gaan doen”. Maar gooien daarmee, onbedoeld, nog meer olie op het vuur.
Want je kind kan op dit moment ‘niet normaal’ doen. Je kind zit in het emotionele centrum van zijn/haar brein en dat betekent dat normaal nadenken en rationele acties ondernemen totaal onmogelijk zijn. Praten tegen je kind heeft dan ook heel erg weinig zin, je kind kan niet registreren wat je zegt.
Amygdala hijack
Zo’n heftige emotionele uitbarsting staat ook bekend als de amygdala hijack.
De amygdala hijack verwijst naar situaties waarin de amygdala (het alarmcentrum van de hersenen) het vermogen om rationeel te reageren opheft. Het is een biologisch proces dat in de hersenen plaatsvindt.
De term amygdala hijack werd bedacht en voor het eerst genoemd door Daniel Goleman in zijn boek uit 1995 getiteld Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ (een ontzettende aanrader dit boek!). Goleman legt in dit boek uit dat de amygdala -een amandelvormige structuur die zich in de middenhersenen bevindt- deel uitmaakt van het limbische systeem (het emotionele centrum van het menselijk brein) en een rol speelt bij angst en de vechten-of-vluchtreneactie.
De amygdala is ontworpen om snel te reageren op een bedreiging, of de bedreiging nu reëel is of niet. De amygdala is constant onze omgeving aan het scannen op mogelijke bedreigingen.
Het alarmcentrum
De amygdala heeft een enorm belangrijke functie want het heeft ervoor gezorgd dat wij in de meest barre en moeilijke omstandigheden konden overleven. Het is dankzij de amygdala dat we in actie kwamen op momenten dat ons leven werd bedreigd, bijvoorbeeld door wilde dieren of indringers van concurrerende stammen.
En dat komt dus omdat de amygdala onmiddellijk reageert.
The amygdala reacts instantaneously, like a neural tripwire. In the brain’s architecture, the amygdala is poised something like an alarm company, where the operators stand ready to send out emergency calls to the fire department, police, and a neighbour whenever a home security system signals trouble.
(uit: Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ - Daniel Goleman)
Als de amygdala een bedreiging signaleert dan worden er allerlei processen in gang gezet:
Er wordt adrenaline en cortisol door je lichaam aangemaakt en rondgepompt
Je hart gaan sneller kloppen
Je bloeddruk gaat omhoog
Je gezichtsuitdrukking verandert
Dit, en nog veel meer
Dit zorgt er dus voor dat je lichaam klaar is om meteen in actie te komen en de bedreigende situatie het hoofd te bieden om te kunnen overleven. Je bent klaar om hard weg te rennen of juist te gaan vechten.
Het is werkelijk bijna niet te geloven waar dit kleine onderdeeltje van je hersenen toe in staat is. Het is ontzettend complex en volledig gericht op maar 1 ding, overleven.
En daar is het dus ontzettend goed in.
op waarde schatten
Maar wat de amygdala helemaal niet goed kan is de bedreiging op waarde schatten. Daar is de amygdala -op zijn zachts gezegd- behoorlijk belabberd in. De amygdala gaat namelijk meteen over tot actie, nog voordat bevestigd is dat de bedreiging werkelijk relevant is.
Want behalve dat de amygdala allerlei processen in gang zet die je lichaam gereed maken om tot actie over te gaan, sluit het ook de toegang tot de neocortex af en dat kan onprettige consequenties tot gevolg hebben. Vooral als de dreiging niet reëel is. Omdat de amygdala de neocortex offline haalt reageer je al gauw ondoordacht en overdreven op situaties die niet levensbedreigend zijn.
Het hogere brein
De neocortex kun je beschouwen als het ‘hogere brein’. Het is dat deel van de hersenen dat betrokken is bij de hogere functies. Voor het gemak kunnen we de neocortex beschouwen als het denkende brein, het rationele brein.
Denken lukt dus niet meer op het moment dat de amygdala in actie komt. Want denken is - evolutionair gezien- een hersenfunctie die te langzaam is om levensbedreigende situaties het hoofd te bieden.
Dus zodra je een dreiging voelt, activeert de amygdala de vechten-vluchtenreactie. Wanneer die dreiging niet zo groot is kan het rationele brein de vechten-vluchtenreactie van de amygdala onderdrukken en de controle houden. Als dat gebeurt dan volgt er een logische en doordachte reactie.
Overdreven reactie
Maar in sommige gevallen wordt de dreiging zo groot geacht dat het denkende brein compleet wordt overgenomen door de amygdala en de vechten-vluchtenreactie het overneemt. En dit is dus de amygdala hijack waardoor je compleet de controle verliest over je eigen reacties. Je bent niet meer voor rede vatbaar en je doet en zegt dingen waar je later spijt van krijgt.
En waar de amygdala onze verre voorouders enorme voordelen opleverde (overleven) kan deze kleine hersenstructuur in onze huidige tijd wel eens problemen opleveren. Want tegenwoordig hebben we nog maar heel zelden te maken met levensbedreigende situaties waarbij de amygdala ons leven zou kunnen redden.
Want niet alleen fysieke bedreigingen (een sabeltandtijger die op je komt afgerend) worden door de amygdala waargenomen, ook emotionele bedreigingen.
Dus alles wat door een persoon ervaren wordt als een bedreiging kan de amygdala in werking zetten.
Stress op het werk
Overstimulering door geluid
Afgesneden worden door iemand in het verkeer
Je partner
Je kind
I just went bananas. My head just exploded!
-A mum-
Je kunt je vast wel situaties voor de geest halen waarin je een behoorlijk overdreven reactie hebt gehad op iets waarvan je achteraf vond dat het buitenproportioneel was.
Dat was dus je amygdala aan het werk.
En vooral al je veel stress ervaart, angstig bent, overweldigd bent dan ben je veel gevoeliger voor zo’n amygdala hijack.
Het rationele brein is offline
En dit is wat er gebeurde met mijn kind. Hij voelde zich -op een diep onbewust niveau- bedreigd. Hij ervaarde een enorme stress omdat hij vond dat wat er gebeurde onrechtvaardig was en dat zorgde voor deze amygdala hijack.
Hij deed en zei dingen waar hij weinig controle over had. Dingen waar hij later spijt van kreeg. En dat was ook de reden dat het ons totaal niet lukte om hem te bereiken met onze woorden, immers zijn denkende brein was compleet offline.
En er was dus feitelijk heel weinig dat ik voor hem kon doen op dat moment. Behalve ervoor zorgen dat niemand zich pijn deed en de spullen heel bleven.
En ik kan je vertellen, dat is niet gemakkelijk. Sterker nog, dat is behoorlijk oncomfortabel. Je ziet je kind worstelen en je wilt hem helpen. Maar je kunt hem niet bereiken.
Bovendien komen er allerlei gedachten bij je op het nou niet bepaald makkelijk maken om de situatie te accepteren en gewoon uit te zitten.
Gedachten als:
Hij moet gewoon stoppen met schreeuwen!
Is hij nou helemaal gek geworden!
Dit slaat helemaal nergens op!
Is hij nou helemaal betoeterd (dit zijn nota bene de woorden die mijn eigen moeder vaak gebruikte -slik-)
Want -hoewel volstrekt begrijpelijk dat deze gedachten opkomen- ze helpen niet om met de situatie om te gaan. Door deze gedachten krijg je de neiging om een einde te maken aan de situatie. Je krijgt de behoefte om de volledige controle over de situatie te nemen en je kind te dwingen te stoppen.
Maar, en dit weet ik uit ervaring, dat maakt het alleen maar erger. Dus er zit niks anders op dan de situatie uit te zitten.
En waar ik vroeger gedreigd zou hebben met straf en consequenties als hij niet NU op zou houden, lukt het me nu om rustig te blijven. Want ik weet inmiddels dat mijn zoon dit gedrag niet vertoont uit vrije wil.
Hij is overgenomen door zijn amygdala en KAN niet anders.
En deze kennis en dit inzicht is GOUD waard.
Te weinig kennis van het brein
De meeste ouders weten helaas niet hoe het brein (van kinderen) werkt.
En dat kan ertoe leiden dat er allerlei verwachtingen zijn van het kind die helemaal niet in overeenstemming zijn met hoe de hersenen werken.
Kwaad worden, je geduld verliezen -hoewel begrijpelijk- is dan ook niet beste reactie op momenten dat je kind een emotionele uitbarstingen heeft -en zoals we nu weten- gegijzeld wordt door zijn/haar amygdala.
Daarom is het zo belangrijk om meer kennis te hebben over wat je nou echt kan verwachten van je kind.
Onze verwachtingen zijn namelijk leidend voor ons gedrag en onze reacties. Hoe meer we weten, hoe realistischer onze verwachtingen t.a.v. het kind. Kennis leidt tot meer begrip en meer inzicht en daardoor ben je beter in staat om rustig en kalm te blijven in uitdagende en stressvolle situaties.
Ik hoop daarom dat ik je met deze blogpost enig inzicht heb kunnen geven in de werking van het brein van je kind. Want deze kennis gaat jou helpen beter om te gaan met die emotionele uitbarstingen van je kind. Om ze te accepteren en te zien voor wat ze zijn, een reactie van het brein op een bedreigende situatie.
Geen onwil, geen dwars gedrag maar onkunde en een gebrek aan vaardigheden.