Het opvoedlandschap. Soms zie je door de bomen het bos niet meer. Bewust opvoeden, natuurlijk opvoeden, mindful opvoeden, autoritair opvoeden, autoritatief opvoeden, attachment parenting, permissief opvoeden. Zoveel verschillende termen en stijlen, het is moeilijk bij te houden allemaal.
Voordat ik kinderen had dacht ik er nooit zoveel over na, ik deed gewoon maar wat. En dat werkte in principe prima totdat mijn kind steeds autonomer werd. Want ineens bleek dat wat eerst wel werkte opeens niet meer werkte. Mijn kind wilde dingen op zijn manier doen en had helemaal niet zo’n boodschap aan wat ik wilde. Bijna alles eindigde in een strijd en dat was behoorlijk vermoeiend. Ik moest dus iets anders gaan doen. Maar wat?
Wat ik vandaag wil doen is wat duidelijkheid verschaffen over wat bewust opvoeden nou eigenlijk is. Deze opvoedstijl is namelijk het uitgangspunt bij mijn coachingssessies. En hoewel ik het hier een opvoedstijl noem is het eigenlijk meer een opvatting die een kader biedt voor het omgaan met je kind. Ik zal hier straks meer over vertellen. Eerst wil ik een wat grotere context aanbieden.
Traditionele opvoedstijlen
1. Autoritaire stijl
Deze stijl werd vroeger veel gebruikt. De ouder is de baas en het kind moet gehoorzamen. Goed te herkennen aan de volgende uitspraken: “Je doet wat ik zeg” of “Je hebt niks te willen”. Een veel voorkomend kenmerk van deze wijze van opvoeden is straffen. Als het kind niet doet wat de ouder zegt, of niet luistert dan volgt er straf, een time-out of een consequentie (wat feitelijk een wat mooier woord is voor straf). Binnen de autoritaire stijl zijn er veel regels (die vaak niet worden uitgelegd). Er is weinig ruimte voor discussie of overleg. Het kind wordt niet gehoord en er is geen tot weinig ruimte voor het nemen van eigen beslissingen door het kind. Kinderen die opgevoed worden binnen deze stijl zijn vaak volgzaam en onzeker of juist tegendraads en mogelijk agressief. Er is veel strijd en weinig connectie tussen ouder en kind.
2. Toegeeflijke of permissieve opvoedstijl
Deze stijl is het tegenovergestelde van de autoritaire opvoedstijl. Bij de permissieve opvoedstijl hebben ouders juist heel veel oog voor de behoeften van hun kind en geven hun kind bijna altijd zijn zin. Alles mag en alles kan. Daardoor zijn er weinig conflicten. De andere kant van de medaille is dat er dus bijna of zelfs helemaal geen grenzen zijn voor het kind. Het kind is gewend alles te mogen en te krijgen en leert daardoor niet goed rekening te houden met anderen, het kind wordt gemakzuchtig en heeft problemen met het reguleren van negatieve emoties want die worden vermeden omdat het kind nooit nee krijgt te horen.
3. Autoritatieve of democratische opvoedstijl
Bij deze stijl van opvoeden stellen ouders regels op voor het kind maar hebben ze ook oog voor de behoeften van hun kind. Ze geven leiding en houden daarbij de ontwikkeling van het kind in het achterhoofd. Regels worden uitgelegd en het kind wordt gesteund en aangemoedigd. Het kind voelt zich gehoord en gerespecteerd. Kinderen die opgevoed worden binnen deze stijl ontwikkelen zelfvertrouwen en zelfstandigheid.
4. Verwaarlozende opvoedstijl
Helaas bestaat er ook zoiets als een verwaarlozende opvoedstijl. Binnen deze stijl zijn er weinig regels en grenzen, weinig liefde en geborgenheid. Het kind leert weinig, voelt zich eenzaam, in de steek gelaten en niet geliefd.
Opvoeden = aangeleerd gedrag
Wij worden allemaal in het opvoeden van onze kinderen in meer of mindere mate beïnvloed door de wijze waarop er in onze familie is opgevoed over de generaties heen. Want een opvoedstijl wordt doorgaans van generatie op generatie doorgegeven. Dit komt omdat een opvoedstijl een geheel is van ideeën, overtuigingen en gedragingen die steeds opnieuw worden toegepast in de opvoeding en daardoor sterk verankerd worden in de hersenen. Zodra een kind zelf een ouder is geworden, wordt vaak dezelfde opvoedstijl toegepast simpelweg omdat dat gedrag verankerd is in het brein, het is aangeleerd gedrag. Het is gedrag dat we simpelweg kopiëren zonder ons ervan bewust te zijn.
En dat is precies wat er gebeurde met mij en mijn kind. Ik had me nooit verdiept in hoe je een kind moet (kan) opvoeden dus wat ik deed was vooral gebaseerd om wat ik zelf had ervaren als kind, het was een onbewust proces, ik dacht er niet over na, ik deed het gewoon. Maar toen dat niet (meer) bleek te werken werd het van belang dat ik mijn wijze van opvoeden onder de loep ging nemen.
Het overgrote deel van de huidige opvattingen over opvoeden gaan allemaal over het kind. De focus ligt op de vraag hoe we het gedrag van het kind beter kunnen managen, sturen, aanpassen en verbeteren. Het kind moet gevormd worden tot: een gehoorzaam kind, een succesvol kind, een gelukkig kind. En dat is de enige taak van de ouder. En als het niet goed lukt? Als het kind zich niet in de vorm laat duwen die de ouder voor ogen heeft, dan heeft de ouder een paar tools tot zijn of haar beschikking: straffen, consequenties en time-out geven.
En mijn kind was dus zo’n kind.. Hij wilde niet luisteren (gehoorzamen) (ken je de uitspraak: kinderen die niet luisteren hebben ouders die niet luisteren?), hij negeerde de “regels”, hij was ontzettend opstandig en had vaak woedeuitbarstingen waar ik totaal niet mee om wist te gaan.
Omdat ik zo vast liep ging ik op zoek naar antwoorden, methoden om mijn kind beter te “managen” en om zijn gedrag “in te dammen”. En dan kom je dus al snel terecht bij “opvoedexperts” die straffen, consequenties en time-out’s aanbevelen. Totaal geaccepteerd en al decennia oud en (blijkbaar) bewezen methoden om je kind beter te laten luisteren (gehoorzamen) en gedrag te managen. En dat werkte, maar ….. slechts voor korte tijd, bovendien voelde het helemaal niet goed. De relatie met mijn kind kwam steeds meer onder druk te staan en ik kreeg steeds meer het gevoel dat ik hem dwong iemand te zijn die hij helemaal niet was en dat klopte op een gegeven moment niet meer. En dus moest ik op zoek naar iets anders en dat bleek het bewuste opvoeden te zijn.
Bewust opvoeden
De term bewust opvoeden is een directe vertaling van de Engelse term conscious parenting. En het bewuste opvoeden keert het traditionele opvoedmodel, waarbij het kind centraal staat, op z’n kop en stel in plaats daarvan de ouder centraal. Simpel gezegd gaat het bewuste opvoeden ervan uit dat het probleem niet bij het kind ligt maar bij de ouder(s). We moeten ons niet richten op het gedrag van onze kinderen maar op ons eigen gedrag.
The sign of great parenting is not the child's behaviour. The sign of truly great parenting is the parent's behaviour.
-Andy Smithson-
Want zoals hierboven al bleek passen wij doorgaans een opvoedstijl toe die wij zelf hebben ervaren als kind. En dit toepassen gebeurt onbewust omdat het aangeleerd gedrag is. We denken er helemaal niet bij na, en al helemaal niet op momenten die wij als lastig ervaren. Bijvoorbeeld wanneer ons kind ons triggert, niet naar ons luistert of wanneer het een driftbui heeft of een andere emotionele ontlading. Wij als ouders schakelen dan over naar een -default- reactie, wij zijn daarbij reactief zonder de volledige situatie in ogenschouw te nemen.
Het bewuste opvoeden pleit ervoor uit deze reactiviteit te stappen. En dat betekent dat we een vermogen moeten gaan ontwikkelen om elke situatie met ons kind met een frisse blik te benaderen. We moeten leren opmerkzaam te zijn, om bewust te zijn van wat er gaande is, om bewust te zijn van oude patronen en er voor te kiezen om niet te reageren vanuit die oude (aangeleerde, generationele) patronen maar vanuit dit moment, vanuit wat deze situatie van ons vraagt, vanuit wat ons kind van ons nodig heeft op DAT moment.
Ok hoor ik je denken, dat is wel een beetje te vaag hoor. Ja, het kan een beetje vaag klinken, maar dat is het zeker niet. Je kunt bewust opvoeden beschouwen als een kader waarin je de relatie met je kind kan gaan vormgeven en dat is dus voor iedereen anders. Om het wat concreter te maken zal ik hieronder een paar principes benoemen die leidend zijn binnen het bewuste ouderschap.
Leidende principes binnen het bewuste ouderschap
1. Gedrag is een vorm van communicatie. Elk gedrag van je kind vind zijn oorsprong in het proberen te vervullen van een fundamentele menselijke behoefte. Kinderen, en met name kleine kinderen bezitten nog niet de vaardigheid om deze behoeftes op een verbale manier te communiceren en daarom komt dit vaak tot uiting in gedrag, meestal ongewenst gedrag. Zodra je het gedrag van je kind gaat zien als een vorm van communicatie dan is er eigenlijk geen sprake meer van “goed” of “slecht” gedrag. Het is gewoon gedrag (dat jij wellicht als lastig, ongewenst of vervelend ervaart). Je kind wil je niet dwars zitten, het enige dat je kind van jou wil is jouw liefde, erkenning en waardering. Je kind zou zichzelf enorm ondermijnen door jou dwars te gaan zitten, het is namelijk voor alles volledig afhankelijk van jou. Je kind probeert jou door middel van gedrag iets duidelijk te maken. En het is jouw de taak erachter te komen wat dat is. Wat heeft je kind nodig op dit moment? Slaap? Eten? Connectie? Autonomie? Als je de onderliggende behoefte aanspreekt dan volgt het gedrag vanzelf. En hier zie je dus hoe het bewuste ouderschap het traditionele paradigma omdraait, we spreken niet van goed of slecht gedrag, slechts van gedrag met een onderliggende oorzaak. We pakken niet het gedrag zelf aan maar kijken naar de behoefte die achter het gedrag ligt. Als jij deze omkering weet te maken, -dus niet het gedrag aanspreken maar de oorzaak die eraan ten grondslag ligt- ben je al een heel eind. Niet alleen om het gedrag van je kind om te buigen maar het zorgt er ook voor dat jij veel meer begrip en empathie kunt opbrengen voor je kind waardoor je op een heel andere manier op je kind reageert. Het is een win-win situatie.
2. Grenzen in plaats van regels. Binnen het bewuste ouderschap hebben grenzen de voorkeur boven regels. Waarom en wat is het verschil eigenlijk? Een regel is doorgaans iets dat vaststaat, een regel moet tot op de letter worden opgevolgd. Bijvoorbeeld, verkeersregels, die moeten opgevolgd worden want anders gebeuren er ongelukken of ontstaan er gevaarlijke situaties op de weg. Worden de regels niet opgevolgd? Dan volgt er een straf of een consequentie, in dit geval een boete. Regels zijn niet alleen rigide, zo voelen ze ook aan. Je hebt er geen invloed op en je voelt je gecontroleerd, gemanaged, alsof je zelf niks in te brengen hebt (denk maar eens al alle recente Corona maatregelen). Dat geldt dus ook voor je kind, die voelt zich als snel gecontroleerd door regels en zal zich daartegen afzetten (kinderen zijn net mensen). Een grens daarentegen is flexibel, bij een grens kun je samen kijken hoe deze wilt eren, hoe je er vorm aan gaat geven. Aan een grens ligt een waarde ten grondslag, iets dat jij als ouder belangrijk vind. Bijvoorbeeld, gezondheid of veiligheid. Dus stel je voor: je kind is 4 jaar oud en je wilt de straat oversteken, en je waarde is veiligheid. En de grens die daarbij hoort is dat je kind je vasthoud met het oversteken. Want je kind wil er nog wel eens vandoor gaan en de straat oprennen en dat is gevaarlijk en wilt geen risico nemen. Dus de grens is dat we elkaar vasthouden wanneer we oversteken. Maar raad eens wat, je kind wil je hand helemaal niet vasthouden! Ok, dus wat kunnen we dan doen om deze waarde van veiligheid te eren? Misschien kun je mijn broekspijp vasthouden, of mijn mouw? Of anders misschien de kinderwagen? Of we kunnen oversteken als een treintje, en ik ben de locomotief en jij het treinstel of jij bent de locomotief en ik en het treinstel en we tjoeken tjoeken naar de overkant van de straat. Het maakt niet zoveel uit wat je kiest want wat je ook kiest, zolang je de waarde eert die eraan ten grondslag ligt dan maakt de uitvoering niet zoveel uit. Een grens geeft je kind dus niet het gevoel dat hij gecontroleerd wordt zoals het geval is bij een regel, maar dat hij enige invloed kan hebben op de uitvoering. En misschien wel het allerbelangrijkste: in dit scenario is er niet 1 winnaar en 1 verliezer, nee, je hebt een win-win situatie gecreëerd waarbij je samen met je kind tot een oplossing bent gekomen. Je kind voelt zich geëerd en gehoord. Aan een grens ligt een waarde ten grondslag en de waarde is waar het om gaat. Hierdoor ontstaat een bepaalde flexibiliteit waarbij je kind de ruimte krijgt om mee te denken over hoe hij of zij die waarde kan eren. Er is ruimte voor creativiteit, zeggenschap en autonomie. Een regel geeft je kind het gevoel dat hij of zij niks in te brengen heeft, maar bij een grens krijgt je kind de ruimte om mee te denken over de uitvoering, zolang de waarde maar geëerd wordt. Je kind voelt zich gehoord en autonoom!
3. De ontwikkeling van de hersenen. Het bewuste ouderschap heeft veel van haar ideeën gebaseerd op hersenwetenschap en hersenonderzoek. We weten inmiddels zoveel over hoe we gezonde, gelukkige en veerkrachtige kinderen kunnen opvoeden en veel van deze wijsheden zijn direct gerelateerd aan hoe onze hersenen werken. Het is namelijk veel gemakkelijker om conflicten en stressvolle situaties met je kind het hoofd te bieden als je weet wat je kunt verwachten van je kind tijdens de kinderjaren. Als je weet hoe het brein van je kind werkt zul je je kind en het gedrag van je kind veel beter kunnen begrijpen. De hersenen spelen niet alleen een enorm grote rol in het aanleren en uitvoeren van gedrag maar is ook enorm belangrijk bij het reguleren van emoties. Wist je bijvoorbeeld dat kinderen tot ongeveer een jaar of 7 vooral leven vanuit het emotionele centrum van hun hersenen? Het deel van de hersenen dat verantwoordelijk is voor denken, logica en het reguleren van emoties is nog volop in ontwikkeling. Kinderen tot een jaar of 7 kunnen dus gewoonweg niet hun eigen emoties reguleren omdat die hersenfunctie nog niet volledig ontwikkeld is. Een kind uit een driftbui praten is dan dus net zoiets als een aap vragen om te gaan vliegen, onmogelijk dus! Dus zodra je meer kennis hebt van wat je kind wel of niet kan kun jij als ouder je verwachtingen bijstellen en je kind waar nodig beter ondersteunen of sturen.
4. Connectie in plaats van controle. Bij het bewuste opvoeden staat ALTIJD de relatie (connectie/verbinding) met je kind centraal en zijn we niet geïnteresseerd in het uitoefenen van macht en controle over het kind. Waarom is dat? Omdat het hebben van een relatie, het in verbinding staan met iemand (met je kind, je partner, je baas) ALTIJD leidt tot meer samenwerking. Terwijl het uitoefenen van controle over iemand ALTIJD leidt tot het rebelleren tegen degene die de controle uitoefent en dus wegleidt van samenwerking. NIEMAND, maar dan ook niemand wil door een ander verteld worden wat hij moet doen, ook je kind niet. Daarentegen, als je een (goede) relatie hebt met iemand, als je je verbonden voelt met iemand dan ben je eerder geneigd verzoeken uit te voeren (zelfs als je ze niet zo leuk vind). Het is dus van belang dat je je kind gaat zien als een gelijkwaardige partner, als een autonoom wezen met verlangens, behoeftes en gevoelens. Je kind wil gehoord en gezien worden in plaats van gecommandeerd en geleefd worden. Natuurlijk, je kind heeft leiding nodig maar die leiding kun je op verschillende manieren invullen. Je kunt dat in samenspraak doen met je kind (bijvoorbeeld door keuzes te geven) of je kunt dat doen door het opleggen van jouw wil (“ik ben de ouder en ik weet het het beste”).
Parenthood is a journey towards emotional maturity. It is learning to respond in love when you are hurt, triggered and overwhelmed. It is learning to love, even when another's behaviour is unlovable.
-Sarah Boyd-
Zoals je wellicht uit het bovenstaand kunt opmaken biedt het bewuste ouderschap geen stappenplan dat je kunt volgen om bepaalde resultaten te verkrijgen. Het is eerder een filosofie die je aanhangt, eentje die je elke dag beoefent en waarbij je je blik vooral naar binnen richt, naar je eigen gedrag. Reageer ik nu vanuit mijn ego? Reageer ik nu vanuit mijn eigen oude en reactieve patronen? Probeer ik mijn kind te dwingen, te manipuleren of te controleren? Neem ik het perspectief van mijn kind in ogenschouw of zie ik de situatie alleen maar vanuit mijn eigen perspectief?
Het is de weg van persoonlijke ontwikkeling die je gaat bewandelen, een weg waar niet alleen je kind veel profijt van zal hebben maar ook jijzelf. Je zult meer geaard zijn, minder schuldgevoelens hebben ten aanzien van je invulling van het ouderschap, de relatie met je kind verbetert, je krijgt meer plezier in het ouderschap en als bonus zullen je overige relaties ook verbeteren. Want deze principes zijn niet specifiek voor de omgang met je kind maar voor de omgang met mensen in het algemeen.
Bewust opvoeden ≠ Permissief opvoeden
Dan nog even dit. Binnen het bewuste ouderschap wordt er niet gewerkt met straffen, consequenties of time-out’s. Logisch eigenlijk als je uitgaat van het idee dat we niet willen werken met dwang maar dat de focus ligt op samenwerking en verbinding. Want straffen, consequenties en time-out’s worden vooral toegepast op het moment dat het kind niet doet wat de ouder wil of iets doet dat de ouder juist niet wil. Daarom verwarren veel ouders bewust opvoeden met permissief opvoeden want wat doe je dan als je kind niet luistert of iets doet dat absoluut niet door de beugel kan? We praten, we bieden keuzes, we leggen uit, we komen tot overeenstemming. Bovendien zijn er wel degelijk grenzen en richtlijnen die een kader vormen waarbinnen het kind zich kan bewegen. Het is dus niet alles kan en alles mag.
Our goal as parents is to build trust through conversation, not build control through domination
-Kerwin Rae-
Is het gemakkelijk dat bewuste opvoeden? Niet altijd, het vraagt namelijk altijd iets van jou als ouder. Dat je opmerkzaam bent, dat je eerst je eigen emoties reguleert voordat je naar je kind toe gaat, dat je het perspectief van je kind in ogenschouw neemt, dat je rekening houdt met de ontwikkeling van je kind, dat je rekening houdt zijn of haar behoeftes, dat en nog veel meer.
Is al dat werk het waard? 100%.
Ben je enthousiast over het bewuste ouderschap? Zie je dat als een mogelijke manier om de relatie met je kind vorm te geven? Of misschien bevind je je al op het pad van het bewust ouderschap maar heb je een duwtje in de rug nodig? Ik help je dolgraag. Je kunt een gratis call met mij boeken en uitvinden of dit wat voor je is en of we bij elkaar passen.
Wil je meer weten over het bewuste ouderschap? Dan raad ik je aan het boek van Dr. Shefali Tsabary te lezen: “Bewust Ouderschap”.
My child isn’t my easel to paint on. Nor my diamond to polish. My child isn’t my trophy to share with the world. Nor my badge of honour. My child isn’t an idea, an expectation, or a fantasy. Nor my reflection or legacy. My child isn’t my puppet or a project. Nor my striving or desire. My child is here to fumble, stumble, try, and cry. Learn and mess up. Fail and try again. Listen to the beat of a drum faint to our adult ears. And dance to a song that revels in freedom. My task is to step aside. Stay in infinite possibility. Heal my own wounds. Fill my own bucket. And let my child fly.
-Dr. Shefali Tsabay-